Trước yêu cầu khách quan của cuộc kháng chiến ngày càng phát triển, đòi hỏi gấp rút phải có đơn vị chủ lực tập trung cơ động, thực hành tác chiến tiêu diệt địch, gây tác động mạnh đối với địch và hỗ trợ đắc lực cho phong trào chiến tranh du kích, phong trào đấu tranh chính trị của nhân dân, tháng 11/1964, Tỉnh ủy quyết định tập trung các đại đội 304, 306, 308 và đại đội 4 trợ chiến hình thành lâm thời tiểu đoàn chủ lực cơ động của tỉnh.

Sau Hội nghị Tỉnh Đảng bộ (Tháng 01/1965), hệ thống tổ chức Đảng, các đoàn thể quần chúng được củng cố từ tỉnh đến cơ sở. Các cơ quan, ban ngành, đoàn thể của tỉnh, của huyện, cơ quan chính trị lực lượng vũ trang làm tốt vai trò tham mưu về công tác xây dựng đảng, tổ chức quán triệt học tập các chỉ thị, nghị quyết của đảng cho cơ sở, công tác giáo dục nâng cao bản lĩnh chính trị, xây dựng ý chí quyết tâm, tinh thần chịu đựng gian khổ, vượt mọi khó khăn thử thách, anh dũng chiến đấu, hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao.

Trên cơ sở ấy và cũng đã được chuẩn bị từ cuối năm 1964, vào lúc 19 giờ ngày 05/6/1965 tại xóm Vườn Trầu, ấp Hố Mên, xã Long Nguyên, huyện Bến Cát (nay thuộc ấp Đồng Bà Ba, xã Long Hòa, huyện Dầu Tiếng) chính thức ra mắt tiểu đoàn chủ lực cơ động đầu tiên của Lực lượng vũ trang tỉnh Thủ Dầu Một được mang danh “Tiểu đoàn Phú Lợi”. Tại lễ ra mắt, trước hàng ngàn đồng bào thuộc các xã bắc Bến Cát đến dự buổi lễ, đại diện các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận, các đoàn thể tỉnh, huyện và các xã, Đồng chí Trần Quốc Ân; Tỉnh đội trưởng Thủ Dầu Một, long trọng đọc quyết định thành lập Tiểu đoàn Phú Lợi của Ban chỉ huy Quân sự miền gồm 500 cán bộ, chiến sỹ, 5 chi bộ với 150 đảng viên. Ban chỉ huy Tiểu đoàn gồm 5 đồng chí: Đồng chí Phạm Văn Thuấn; Tiểu đoàn trưởng; đồng chí Trần Văn Châu; Chính trị viên; đồng chí Trương Văn Quăn; Tiểu đoàn phó, đồng chí Nguyễn Văn Sinh; Tiểu đoàn phó, đồng chí Phạm Văn Dấu; Tiểu đoàn phó.

Tiểu đoàn chủ lực cơ động của tỉnh được hình thành là niềm tự hào chung của quân và dân trong tỉnh, là cánh chim đầu đàn của lực lượng vũ trang địa phương nên từ cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân đều góp sức cho tiểu đoàn nhanh lớn mạnh, trưởng thành. Đáp ứng lòng tin ấy, tiểu đoàn càng ra sức chuẩn bị mọi mặt để thực hiện bằng được ra quân đánh thắng trận đầu, xây dựng truyền thống: “Đã đánh là tiêu diệt, ra quân là chiến thắng”.

Bia kỷ niệm Di tích cách mạng Vườn Trầu

Khi vừa được khai sinh, Tiểu đoàn Phú Lợi đã lập nên nhiều chiến công, xóa phiên hiệu nhiều tiểu đoàn, đại đội địch. Tiểu đoàn đã thực hiện được chủ trương tiểu đoàn diệt tiểu đoàn, đại đội diệt đại đội, trung đội diệt trung đội; xây dựng nên truyền thống ra quân đánh thắng trận đầu, đã đánh là tiêu diệt, bắt tù binh thu vũ khí. Trận đánh đầu tiên của Tiểu đoàn Phú Lợi là phối hợp cùng Đại đội 64 Dầu Tiếng và Đội Dân quân du kích xã Thanh An đã đánh tiêu diệt gọn Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 8, Sư đoàn 5 bộ binh của địch. Một số trận đánh tiêu biểu của Tiểu đoàn Phú Lợi có thể kể đến là trận ấp Đồng Sổ (huyện Bàu Bàng hiện nay) ngày 28/12/1964; chiến thắng trận càn của tiểu đoàn địch tại căn cứ Đồng Chèo; trận đánh tại Quý Hiệp ngày 21/2/1965; diệt gọn 1 tiểu đoàn ngụy ở Suối Dứa, Gò Mối vang dậy chiến công; trận phục kích tiêu diệt Tiểu đoàn 2 của Trung đoàn 8, Sư 5 của ngụy ngày 08/7/1965 tại tua Suối Dứa, diệt hết Ban chỉ huy địch (có cả 4 cố vấn Mỹ), bắt sống 49 tù binh, thu 270 súng các loại, … Trong lịch sử chiến đấu của Tiểu đoàn Phú Lợi thì trận Bông Trang - Lò Gạch ngày 25/8/1966 là trận phản đột kích oanh liệt nhất. Tiểu đoàn đã tiêu diệt và tiêu hao nặng 3 tiểu đoàn Mỹ với khoảng 700 tên, bắn cháy, bắn hỏng 16 xe tăng, xe bọc thép, 1 máy bay, thu 20 súng các loại và nhiều đồ dùng quân sự. Có thể nói, trận thắng này mãi mãi là niềm tự hào của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn Phú Lợi và nhân dân trong tỉnh.

Trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, Tiểu đoàn Phú Lợi đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần cùng quân dân trong tỉnh và lực lượng chủ lực của Bộ, Miền đánh đổ ngụy quân, ngụy quyền giành chính quyền về tay nhân dân. Nổi bật nhất là chiến thắng giòn giã diệt gọn Tiểu đoàn Bảo an 306 trong công sự vững chắc ở xã Bình Mỹ, xã Bình Cơ (huyện Bắc Tân Uyên hiện nay), mở toang cánh cửa phía Tây - Bắc cho lực lượng Quân đoàn 1 tiến vào giải phóng tỉnh Thủ Dầu Một, giải phóng Sài Gòn.

Ngày 13/12/1995, Tiểu đoàn Phú Lợi được nhận danh hiệu Anh hùng lực lựng vũ trang nhân dân.

Toàn cảnh Khu Di tích cách mạng Vườn Trầu

Di tích cách mạng Vườn Trầu – Nơi thành lập Tiểu đoàn Phú Lợi được Ủy ban nhân dân tỉnh xếp hạng Di tích cấp Tỉnh theo Quyết định số 5327/QĐ-UBND, ngày 17 tháng 12 năm 2009. 

Để đánh dấu điểm mốc lịch sử vẻ vang đó, huyện Dầu Tiếng đã đầu tư xây dựng Bia kỷ niệm tại vị trí này. Đây là công trình văn hóa có ý nghĩa to lớn trong việc ghi nhớ những chiến công hiển hách, cũng như những hy sinh của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ đã hy sinh cho độc lập dân tộc, có ý nghĩa giáo dục truyền thống sâu sắc cho các thế hệ mai sau.

Vị trí Khu Di tích cách mạng Vườn Trầu tại ấp Đồng Ba Ba, xã Long Hoà, cách UBND xã Long Hoà khoảng 5 km đi theo hướng xã Long Tân.

Phan Vũ - Hoàng Nguyên (sưu tầm và biên tập)